Steeds meer jonge vapers in Friesland

Vapen onder jongeren: hoe groot is het probleem?

Het aantal jongeren dat wekelijks rookt, is van 4% in 2019 gestegen naar 9% in 2023. Dit blijkt uit de Jeugdmonitor 2023 van GGD Fryslân, ingevuld door ruim 8000 Friese jongeren tussen de 12 en 18 jaar. Tegelijkertijd is er een enorme toename te zien van vapers. ‘Het aantal jongeren dat wekelijks vapet is verviervoudigd', aldus ‘gezondheidsbevorderaar’ Akke Hofstee van GGD Fryslân. ‘Een zorgwekkende ontwikkeling. Vooral omdat we door steeds meer onderzoeken weten wat de schadelijke effecten van vapen zijn.'

Vapen ook in Groningen populair

Ook onder Groningse jeugd is vapen populair. Gezondheidsbevorderaar Fennie Munneke van GGD Groningen maakt zich zorgen over de snelle stijging van het aantal vapende jongeren. 'In 2019 was dit nog 5%, in 2023 was dat al 14%.' Net als haar collega’s waarschuwt ze voor het gevaar van vapen.

'Uit onderzoek is gebleken dat één vape meer nicotine bevat dan een heel pakje sigaretten' vertelt Fennie. Hierbij verwijst ze naar berichtgeving van vorig jaar op de website van de NOS. 'Daarnaast komen bij vapen giftige metalen vrij die schadelijk zijn voor onder meer je longen en hersenen. Wat weer kan leiden tot slaap- en concentratieproblemen en hartkloppingen. En eenmaal begonnen met vapen, wordt de stap naar een tabakssigaret kleiner.'

Pubers komen gemakkelijk aan vapes

'Als jeugdarts hoor ik vaak van pubers hoe ze ondanks alle wettelijke maatregelen zonder problemen aan vapes komen', vertelt Jantsje Heeringa. 'Met alle gevolgen van dien. Nicotine beschadigt het ontwikkelende (puber)brein. Dit leidt tot leerproblemen, concentratiestoornissen, angst- en stemmingsklachten.'

Naast jeugdarts bij GGD Fryslân is Jantsje samen met Akke Hofstee programmaleider van de Rookvrije Generatie Fryslân. 'Samen strijden we voor een rookvrije generatie en een gezonde jeugd.'

Samenwerken aan rookpreventie in het Noorden

Nynke van der Meulen, Manager Strategie & Propositie bij De Friesland, onderstreept het belang van rookpreventie en samenwerking op dit gebied. 'Als zorgverzekeraar willen wij mensen motiveren om gezond en vitaal te leven. Daarom bieden we ook hulp bij het stoppen met roken. Maar we doen meer op het gebied van preventie. Bijvoorbeeld met de Friese Preventieaanpak, waarin we samenwerken met GGD Fryslân, (kennis)organisaties en alle 18 Friese gemeenten. Gezamenlijk zetten we sterk in op preventie in brede zin: ‘van voorkomen dat’ tot ‘voorkomen van erger’. Een vitalere gemeenschap betekent namelijk ook dat mensen minder zorg nodig hebben.'

Waarom jongeren vapen en roken

Hoe komt het dat vapen en roken, ondanks de gevolgen voor de gezondheid, toch zo’n aantrekkingskracht hebben op jongeren? Heeringa: 'Voorbeeldfiguren spelen hier een belangrijke rol in. Wat betreft vapen zijn dat met name social media-influencers en in minder mate ook ouders.'

Zo geeft één op de vijf jongeren in de Friese Jeugdmonitor aan dat er bij hen thuis gerookt wordt. 'Daardoor kan het als normaal worden gezien. Dit kan de drempel verlagen om zelf te gaan roken. Ook groepsdruk speelt mee. En vapen lijkt makkelijker stiekem te doen dan roken. Het geeft minder geur af en laat geen sigaret achter.'

Geen idee wat er in een vape-pen zit

Volgens het onderzoek ‘Vapen onder tieners’ van NHL Stenden zijn de belangrijkste motivaties om te vapen: het sociale aspect van vapen met vrienden, het beschouwen van vapen als een gezonder alternatief voor roken en het gemakkelijk kunnen bevredigen van de nicotinebehoefte.

De meerderheid van de deelnemers geeft aan zich bewust te zijn van de schadelijke effecten van vapen; al weten ze amper wat er precies in een vape-pen zit. Verder hebben ze over het algemeen geen interesse om meer over dit onderwerp te leren. En hadden ze de kennis wel, dan zou het hen niet weerhouden van het vapen.

Gezondheidsschade wordt onderschat

Opleidingsniveau lijkt ook mee te spelen in het rookgedrag, blijkt uit de Jeugdmonitor van GGD Fryslân. Op het vmbo wordt vaker gerookt dan op het vwo. En op het mbo wordt meer gerookt dan op het hbo.

Hofstee: 'We zien bij de hbo’ers dat er minder vaak thuis wordt gerookt door de ouders. Toch is het aantal rokers en vapers op het hbo best hoog. Veel hbo-studenten denken dat roken iets is wat bij de studententijd hoort. ‘Later als ik volwassen ben ga ik stoppen, is de gedachte. Hierdoor onderschatten ze de gezondheidsschade.’

De rol van de tabaksindustrie

Heeringa en Hofstee noemen de slimme marketingtechnieken van de tabaksindustrie als belangrijke oorzaak voor de toename in vapen. 'De hersenen van jonge mensen zijn nog in ontwikkeling, waardoor zij makkelijker verslaafd raken. Daarom maken deze bedrijven producten specifiek voor jongeren. Denk aan vapes met hippe kleuren, led-lampjes en nicotinezout wat ervoor zorgt dat vapen minder scherp aanvoelt in de keel.'

Vape-content op social media

Social media spelen ook een rol in de populariteit van vapen, zegt het onderzoek van NHL Stenden. Bij de vraag of de deelnemers ooit content over vapen op social media tegenkwamen, gaf de meerderheid aan dat dit het geval was. TikTok en Instagram zijn de meest genoemde platforms waarop dit gebeurt. ‘Gewoon mensen die vapen en zichzelf filmen’, aldus één van de deelnemers aan het onderzoek. 

Illegale vapes zijn extra gevaarlijk 

De gezondheidsbevorderaars kunnen het niet genoeg benadrukken: nicotine is niet alleen verslavend, het kan blijvende schade veroorzaken aan de hersenen. 'Wanneer jongeren dagelijks vapen, hebben ze een constant verhoogd nicotinegehalte in hun bloed, wat slecht is voor hart en bloedvaten.'

Dan is er nog het probleem van illegale vapes, vaak goedkoop geproduceerd in landen zoals China. 'Deze zijn extra gevaarlijk. De samenstelling van deze vapes is vaak onbekend, wat betekent dat jongeren allerlei schadelijke stoffen inademen.'

Preventie om roken en vapen tegen te gaan

Dat jongeren de gevaren van roken en vapen niet altijd lijken te willen inzien, maakt een eenduidige oplossing lastig. Des te belangrijker zijn landelijke campagnes als de Rookvrije Generatie en initiatieven zoals Stoptober en #artsenslaanalarm. Allemaal met dezelfde missie: een rookvrije generatie in 2040.

Regionaal werken de GGD’s aan allerlei oplossingen om dit doel te bereiken. Zo organiseert Rookvrije Generatie Fryslân preventieactiviteiten zoals de Smokefree Challenge, waarbij klassen strijden om rook- en vapevrij te blijven. Ook zijn er stoppen-met-roken-coaches voor jongeren die hulp willen.

Toekomst: op naar een rookvrije generatie

Ondanks de zorgwekkende cijfers blijven Jantsje Heeringa en Akke Hofstee van de GGD positief. 'De recente daling van roken bij zwangere vrouwen en ouders met jonge kinderen biedt hoop dat dit ook bij jongeren mogelijk is. De strijd tegen vapen en roken is nog niet gewonnen. Maar door strengere regels, meer bewustwording en een samenleving die roken en vapen minder normaal vindt, kan er een rookvrije generatie komen.'