Digitalisering in de zorg: eerst de mens, dán de technologie

Digitale zorg 

Van revalidatie-app tot bedsensoren, van oogdruppel-bril tot zorgrobot: in de afgelopen jaren deden nieuwe digitale oplossingen [zie kader] hun intrede in de zorg. Het zijn innovaties die de gezondheid verbeteren, de zelfredzaamheid bevorderen en de zorg betaalbaar houden.

En daar blijft het niet bij, voorspellen Ingrid Breuker en Bert Bokma. 'Met de opkomst van AI (artificial intelligence) staat ons nog een hele golf aan oplossingen te wachten.'

Zorg raakt overbelast

Die stroomversnelling komt op het juiste moment, want ook de zorg in Noord-Nederland raakt steeds meer overbelast.

Neem de provincie Friesland. Hier stijgt het aantal 65-plussers de komende tien jaar van 147.000 naar 180.000, terwijl binnen deze groep het aantal 80-plussers verdubbelt naar 77.000.

Bert: 'Die dubbele vergrijzing leidt tot een stijgende zorgvraag, terwijl het personeel en het budget niet meegroeien. De effecten ga je nu al merken.'

Verkleinen van de zorgvraag

Daarnaast moét er iets gebeuren om de zorg ook voor toekomstige generaties toegankelijk en betaalbaar te houden.

Bert: 'Het verkleinen van de zorgvraag is een manier om hiervoor te zorgen. Bijvoorbeeld door mensen langer zelfstandig thuis te laten wonen en te investeren in een gezondere leefstijl. Ook moeten we de zorg efficiënter organiseren om straks meer met minder te doen. Digitale oplossingen gaan hierin een sleutelrol spelen.'

Technologie zorgt voor verandering

Maar, alleen het ontwikkelen van slimme hulpmiddelen, apps en data-oplossingen is niet voldoende. 'Digitaliseren in de zorg is geen kwestie van een robot of app naar binnen slingeren en klaar', vertelt Ingrid.

'Elke technologische oplossing verandert de manier waarop je werkt en samenwerkt. Dit betekent iets voor onze protocollen, de competenties van zorgprofessionals én voor de financiering. Qua technologie kan er veel, het komt nu vooral aan op veranderkracht.'  

Medido als voorbeeld

De ontwikkeling van Medido – een automatische medicijndispenser – illustreert wat Ingrid bedoelt. Deze op het oog kleine innovatie, heeft grote impact op het zorgproces.

Ingrid: 'De dispenser helpt kwetsbare mensen om veilig en op tijd hun medicatie te nemen. Dit versterkt hun zelfredzaamheid én neemt werk uit handen van thuiszorgmedewerkers of verpleegkundigen. Die hoeven nu niet meer naar elke patiënt toe om te zien of ze hun medicijnen op tijd innemen.'

Praktische vragen

Meteen invoeren, zou je denken. Ingrid: 'Maar, dan loop je wel tegen allerlei praktische vragen aan. Want, wie bepaalt wanneer welke patiënt in aanmerking komt voor een dispenser? Wie brengt de dispenser bij een cliënt: de thuiszorg of de apotheker? Wie is er verantwoordelijk voor dat het apparaatje wordt gevuld en goed wordt gebruikt? En wie gaat die dispenser financieren? Kortom, voordat zo’n innovatie echt z’n weg vindt, heb je met elkaar veel vragen te beantwoorden.'

Systeemvragen 

Deze systeemvragen spelen net zo goed rondom de introductie van zorgrobots, internettherapie, e-health-apps of VR-trainingen. Om nieuwe zorgoplossingen succesvol te laten landen heb je de hele keten nodig: onderwijs, zorgaanbieders, zorgkantoor, woningcorporatie.

Ingrid: 'Dit begint bij onderzoek om te bewijzen dat een nieuwe oplossing écht iets toevoegt. Daarna moet je kijken hoe je een innovatie inzet, hoe je zorgpersoneel daarin opleidt en hoe je het vervolgens optimaal gebruikt.'

De Friesland als aanjager

Dit zijn ontwikkelingen die De Friesland aanjaagt. Bert: 'Dit doen wij bijvoorbeeld door mee te investeren in onderzoek en opleiding. Of door partijen uit de zorgketen samen te brengen. Verder zoeken wij manieren om zorgaanbieders te stimuleren om innovaties daadwerkelijk te gebruiken. Zo verplichten wij zorgaanbieders die wij contracteren nu al dat ze tenminste drie bewezen zorginnovaties in hun processen toepassen.'

Samenwerking essentieel

Om die veranderkracht in het Noorden te vergroten werd in 2018 de Krachtig Verbindende Regiovisie (KVR) in het leven geroepen. Naast De Friesland zijn hier de meeste verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorgorganisaties aan verbonden.

Eén van de programmalijnen binnen de KVR is "Anders werken in de Zorg" [zie kader]. Dit programma – dat ook landelijk is georganiseerd - gaat over hoe je de zorg efficiënter maakt door te innoveren en hierin van elkaar te leren.

Pilot in Wolvega

En daar wordt volop in gepionierd. Onder meer met de eerder genoemde medicijndispenser. Ingrid: 'Nu is het zo dat apothekers medicijnen bij de mensen thuis brengen. Vervolgens komt een thuiszorgmedewerker langs om de dispenser vullen.'

Vanuit "Anders werken in de Zorg" loopt er nu in Wolvega een pilot waarbij de apotheker de Medido vult voor cliënten. Ingrid: 'Dit is niet alleen veel efficiënter, je ontlast hiermee ook de thuiszorg. Zo draagt een technische innovatie bij aan een procesverbetering.'

Kennisdeling door samenwerking

Juist rond dit soort veranderingen is het belangrijk om samen op te trekken. Om van elkaar te leren én te voorkomen dat je dingen dubbel doet. Ook dit gebeurt steeds meer ziet Ingrid: 'Zo investeert Alliade in Virtual Reality-trainingen ter ondersteuning van hun interne leerlijnen. Mooi om te zien dat ze de kennis die zij opdoen, delen met kleinere zorgorganisaties. Die hebben niet altijd de capaciteit om dit soort innovaties toe te passen, maar hebben er wel baat bij. Zo vergroot je samen de leercurve.'

Ingrijpend anders organiseren

Technologie biedt ook kansen om de zorg fundamenteel anders te organiseren. Bert geeft een voorbeeld.

'Met sensoren en slimme alarmeringssystemen kunnen we cliënten die zelfstandig wonen gerichter helpen op basis van meldingen. Nu rijden er ’s nachts in een gemiddelde wijk meerdere auto's van verschillende thuiszorgorganisaties rond. Als wij meldingen centraal kunnen verwerken, ongeacht bij welke organisatie een cliënt hoort, zou je in de toekomst misschien aan één thuiszorgauto per wijk genoeg hebben.'

Digitaal fundament 

Een mooi toekomstperspectief. Maar voordat thuiszorgorganisaties – en andere aanbieders – hun data centraal gaan gebruiken en delen is er, naast samenwerking, een heel nieuw digitaal fundament nodig.

Bert: 'Denk aan systemen en software waarin data gestandaardiseerd wordt geregistreerd, zodat verschillende partijen deze kunnen gebruiken. Zo’n fundament bouw je niet van de ene op de andere dag. Dit is een belangrijk vraagstuk dat wij binnen het Integraal Zorg Akkoord (IZA) aanpakken.'

Maatschappelijke acceptatie

Tot slot vragen digitalisering en automatisering om een samenleving die daarvoor open staat. En daar zijn Bert en Ingrid positief over: de acceptatie van nieuwe digitale zorgoplossingen neemt toe.

'Er komt straks een generatie ouderen die gewend is aan apps, videobellen en het gebruik van sensoren of slimme horloges.' Ook hoopgevend: tweederde van de Noorderlingen zegt open te staan voor zorg op afstand. Bert en Ingrid: 'Het is aan de zorg om hier klaar voor te zijn.'

De zorg van de toekomst

Hoe het zorglandschap van de toekomst eruitziet? Bert: 'Ik verwacht dat wij het normaal gaan vinden om zorg zelf te organiseren. Dus eerst kijken wat je zelf of binnen jouw omgeving kunt regelen voordat je zorgprofessionals inschakelt.'

Daarnaast zal technologie een prominente rol gaan spelen, voorspelt Bert. 'Of het nu gaat om advies via e-health, zorgrobots, sensoren in huis, of videoconsulten met huisarts of specialist: voor de komende generaties wordt dit straks de nieuwe standaard.'